Συνέντευξη: Παναγιώτης Βλαχουτσάκος, Σωτήρης Σκουλούδης
Μοντάζ: Θανάσης Παλλαντζάς, Αποστόλος Μαρούσης
Αν κάποιος ρωτούσε μία ομάδα ανθρώπων τι ακριβώς είναι η «συνείδηση»,
είναι δεδομένο ότι θα έπαιρνε διαφορετικές απαντήσεις καθώς πρόκειται
για μία έννοια στην οποία ο καθένας μπορεί να δώσει την δική του
ερμηνεία ανάλογα με το ηθικό, πολιτικό και ιδεολογικό του υπόβαθρο.
Ωστόσο, σε ένα γενικότερο πλαίσιο, θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη
συνείδηση ως τη νοητική δυνατότητα ενός οργανισμού να γνωρίζει και να
κατανοεί τον εαυτό του, το περιβάλλον του και τα συμβαίνοντα γύρω του,
καθώς και τον αντίκτυπο των πράξεών του.
Υπάρχει όμως και ένα ερώτημα στο οποίο, μέχρι και πριν από μερικές
εβδομάδες, απάντηση δεν είχε βρεθεί. Και το ερώτημα αυτό είναι το που
ακριβώς βρίσκεται η συνείδηση και πώς αποτυπώνεται στον ανθρώπινο
εγκέφαλο. Έχουν συνείδηση οι άνθρωποι που βρίσκονται είτε σε κώμα, είτε
σε κατάσταση αναισθησίας;
Μέχρι σήμερα, δεν μπορούσαμε να πούμε εάν ένας άνθρωπος που δεν
επικοινωνεί με το περιβάλλον του, έχει ή όχι αυτό που αποκαλούμε
«συνείδηση», καθώς δεν υπάρχουν ακόμη αξιόπιστοι βιοδείκτες ή άλλες
μέθοδοι που να διακρίνουν την ύπαρξη ή την απουσία αυτής...
Την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα έρχεται να δώσει μια νέα
επιστημονική έρευνα, με επικεφαλής την Ελληνίδα ερευνήτρια της διασποράς
Αθηνά Δεμερτζή, η οποία κατάφερε να εντοπίσει την νευρωνική «υπογραφή» της συνείδησης στον ανθρώπινο εγκέφαλο!
Πώς όμως επετεύχθη κάτι τέτοιο; Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Αθηνά
Δεμερτζή της Ομάδας Επιστήμης Κώματος του βελγικού Πανεπιστημίου της
Λιέγης μελέτησαν 159 ανθρώπους, καταγράφοντας την εγκεφαλική
δραστηριότητά τους με λειτουργική μαγνητική απεικόνιση (fMRI). Μερικοί
από τους συμμετέχοντες που είχαν υποβληθεί σε φαρμακευτική αναισθησία
ήταν υγιείς , ενώ άλλοι ήσαν ασθενείς που είχαν διαγνωσθεί ότι
βρίσκονταν είτε σε άγρυπνο κώμα («φυτική» κατάσταση), στην οποία
μπορούσαν να ανοίξουν τα μάτια τους αλλά όχι να κάνουν εθελούσιες
κινήσεις, είτε βρίσκονταν σε κατάσταση «ελάχιστης συνειδητότητας».
Οι επιστήμονες ανέλυσαν μέσω fMRI πώς οι διακυμάνσεις της οξυγόνωσης
του αίματος (μια ένδειξη της νευρωνικής δραστηριότητας) συντονίζονταν σε
42 περιοχές-κλειδιά του εγκεφάλου, που απαρτίζουν έξι εγκεφαλικά δίκτυα
και θεωρούνται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στη συνείδηση. Η ανάλυση
αποκάλυψε τέσσερα διακριτά μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας, τα οποία
είναι διαφορετικά στους υγιείς εγκεφάλους σε αναισθησία και σε εκείνους
σε κατάσταση «φυτού».
Η ανακάλυψη των τεσσάρων αυτών μοτίβων αποτέλεσε πολύ σημαντική
τομή καθώς μπορεί αφενός να βοηθήσει στη μη επεμβατική αποκατάσταση της
συνείδησης, αφετέρου στη διευκόλυνση της λήψης ιατρικών αποφάσεων
σχετικά με ασθενείς που έχουν ελάχιστη συνειδητότητα. Τα μοτίβα αυτά
δηλαδή δίνουν τη δυνατότητα στους επιστήμονες να είναι σε θέση να
κρίνουν αν κάποιος ασθενής, που για οποιοδήποτε λόγο έχει αδυναμία
επικοινωνίας, καταλαβαίνει και κατανοεί τι συμβαίνει γύρω του, ή αν δεν
έχει καθόλου συνειδητότητα.
Για την έρευνα αυτή καθώς και για τους νέους δρόμους που ανοίγονται
από την ανακάλυψη της «υπογραφής» της συνείδησης στον ανθρώπινο εγκέφαλο
μίλησε στο zougla.gr η ερευνήτρια και επικεφαλής της επιστημονικής
ομάδας Αθηνά Δεμερτζή.
Η κυρία Δεμερτζή εξήγησε, μεταξύ άλλων, ότι στο επίκεντρο της έρευνας
τέθηκε ο τρόπος που «επικοινωνούν» μεταξύ τους οι διάφορες περιοχές των
ανθρώπινου εγκεφάλου όταν ένα άτομο σκέφτεται. «Από τον τρόπο
“επικοινωνίας” των διάφορων περιοχών καταφέραμε μέσω της λειτουργικής
μαγνητικής τομογραφίας να καταλήξουμε σε αυτά τα μοτίβα που είναι ικανά
να μας δείξουν αν ένα άτομο έχει συνειδητότητα» σημείωσε χαρακτηριστικά.
Όσον αφορά δε στους νέους δρόμους που ανοίγονται από αυτή την
ανακάλυψη, η κυρία Δεμερτζή επiσήμανε ότι από τη στιγμή που θα υπάρχει η
δυνατότητα να διαπιστωθεί αν ένα άτομο έχει συνείδηση, δεν αργεί και ο
καιρός που οι επιστήμονες θα είναι σε θέση να «ενεργοποιούν» την
συνείδηση σε άτομα που εμφανίζουν ασυνειδητότητα.
Παράλληλα δεν δίστασε να τοποθετηθεί και επί… πιο «παράξενων»
ερωτημάτων, όπως για το αν πιστεύει ότι μετά τον «εντοπισμό» της
συνείδησης στον ανθρώπινο εγκέφαλο, θα έρθει και η εποχή που οι άνθρωποι
θα έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν τη συνείδησή τους σε εξελιγμένους
ψηφιακούς εγκεφάλους, μένοντας με τον τρόπο αυτό… αθάνατοι.
Όπως λέει η
Ελληνίδα επιστήμονας, η έρευνα για το τι είναι η συνείδηση και πώς
λειτουργεί βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο καθώς πρόκειται για έναν
τομέα που, μαζί με το διάστημα, κρύβει τα μεγαλύτερα μυστήρια.
Δείτε τη συνέντευξη της Αθηνάς Δεμερτζή στο zougla.gr:
Το άρθρο επιμελήθηκε ο Π. Δρέττας, 
