Η ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ

Η ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ

 

Κάτι το οποίο συνήθως παραβλέπουμε στα σχέδιά μας για την πνευματική μας ανάπτυξη είναι το ζήτημα της ποιότητας του χαρακτήρα μας. Ενδιαφερόμαστε για απόκτηση εμπειριών, γνώσεων, μελετούμε βιβλία και διδασκαλίες, ξεχνούμε όμως τον χαρακτήρα μας. 

Οι διάφορες θρησκείες δίνουν μεγάλη σημασία στο θέμα αυτό. 

Στον χώρο όμως του εσωτερισμού η έμφαση δίνεται στις εμπειρίες, στις γνώσεις και σε ένα είδος συγκαλυμμένου αισθησιασμού (χαλάρωση, γαλήνη, οραματισμοί με ωραία τοπία, μουσική κ.λ.π. – όχι βέβαια ότι ο αισθησιασμός είναι κάτι το εξ΄ ορισμού κακό). 

Οπωσδήποτε δεν είμαστε εναντίων όλων αυτών των ενδιαφερόντων διότι μπορεί να έχουν την σημασία τους, ανάλογα με τον χαρακτήρα και τις ανάγκες του καθενός από εμάς. 

Το ερώτημα όμως είναι: Είμαστε τελικά καλοί άνθρωποι, εργαζόμαστε για το καλό; 

Η ερώτηση αυτή ακούγεται απλοϊκή στα αυτιά μας, όμως έχει τεράστια σημασία για την πρόοδό μας και η απάντηση σε αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, διότι το ονειροπαρμένο εγώ μας έχει πάντοτε την τάση να αποδίδει στον χαρακτήρα μας προτερήματα που ενδεχομένως δεν διαθέτουμε. 

Έτσι νοιώθουμε σπουδαιότεροι (ή κατώτεροι) από αυτό που στην πραγματικότητα είμαστε. 

Τέτοιου είδους αυταπάτες στέκονται σαν ένα τεράστιο εμπόδιο ανάμεσα σε εμάς και την πραγματική μας κατάσταση, εμποδίζουν την αυτογνωσία και δεν μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε την σωστή εικόνα για τον εαυτό μας. 

Τι είναι άραγε η ηθική; 

Οι περισσότεροι από εμάς θα συμφωνούσαμε ότι είναι κανόνες συμπεριφοράς (με μεγάλη δόση καθωσπρεπισμού και σεμνοτυφίας) που μας κάνουν σωστούς ανθρώπους, καλούς χαρακτήρες, χρήσιμους στην κοινωνία. 

Οι έννοιες όμως αυτές ποικίλουν από εποχή σε εποχή και από λαό σε λαό. Το να δανείσει κανείς την σύζυγό του στον φιλοξενούμενό του για την σεξουαλική του ικανοποίηση, είναι θεμιτό και ένδειξη καλής φιλοξενίας σε διάφορες πρωτόγονες φυλές, όμως στην δική μας κοινωνία αυτό μάλλον δεν τυγχάνει ευρείας αποδοχής. Αυτές είναι διάφορες εθιμικές καταστάσεις που συνεχώς τροποποιούνται και καθορίζουν το τι είναι η κατά τόπους και χρόνους ηθική. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η ηθική καθορίζεται από τα ήθη και τα έθιμα ενός λαού. 

Είναι κάτι το μεταβλητό, υποκειμενικό και αμφισβητήσιμο. Υπάρχει όμως αντικειμενική ηθική όπως υπάρχουν αντικειμενικοί φυσικοί νόμοι, στους οποίους μπορούμε να βασιστούμε; 

Κατά την προσωπική μου πάντοτε άποψη υπάρχει αντικειμενική ηθική, μη εξαρτώμενη από ήθη, έθιμα, συνήθειες και κοινωνικές συνθήκες. Είναι ένα είδος ηθικού νόμου, αντίστοιχου με τους φυσικούς νόμους και την σταθερότητά τους. 

Κάτι που δεν εξαρτάται από τις ορέξεις του καθενός. Αυτή η ηθική εκφράζεται με την λεγόμενη φωνή της συνείδησής μας, με την φωνή της καρδιάς μας, που θα μας πληροφορήσει σαφώς πότε πράττουμε σωστά και πότε λάθος. 

Πάντοτε όμως με την προϋπόθεση ότι το αισθητήριο της καρδιάς μας δεν είναι μολυσμένο, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό, από τον εγωισμό και την κακία μας και δεν έχει μπερδευτεί η λογική μας σκέψη από τις διάφορες απόψεις περί καλού, που κυκλοφορούν στην κοινωνία. 

Αν λοιπόν αυτό το αισθητήριο όργανο είναι υγιές θα μας πληροφορεί το τι είναι καλό και τι κακό, ανάλογα με την κάθε περίσταση. 

Η υπόδειξη αυτή θα είναι πάντοτε σαφής.

Για να μπορέσει όμως κάποιος άνθρωπος να βρει μέσα του αυτή την αίσθηση της ηθικής, πρέπει να απελευθερωθεί από τους ηθικούς κανόνες της κοινωνίας. Πρέπει να απορρίψει την κοινωνική, ενδεχομένως και την εκκλησιαστική ηθική (αποφεύγω να πω θρησκευτική ηθική – γιατί αυτή είναι το πραγματικό ζητούμενο). 

Η αντικειμενική ηθική που την αισθανόμαστε σαν μια αίσθηση μέσα μας (εφ΄ όσον μπορούμε ασφαλώς), δεν έχει καμία σχέση με κανόνες. Είναι προσαρμοστική, ανάλογα με τις ιδιομορφίες της κάθε περίπτωσης, πράγμα που οι κανόνες δεν μπορούν να το πράξουν γιατί είναι άκαμπτες δογματικές γενικότητες. 

Αυτός ο οποίος απορρίπτει τους κανόνες και επικοινωνεί με την φωνή της δικής του συνείδησης, δεν έχει καμία σχέση με δόγματα, θεωρίες και την λεγόμενη κοινή γνώμη. Υπακούει στην δική του εσωτερική πηγή της ηθικής και έχει, όπως λέμε, ανοιχτό μυαλό. 

Όχι όμως με την έννοια της ευμεταβλητότητας, ή της αποδοχής του κακού σαν να μην διαφέρει σε τίποτε από το καλό, αλλά με την έννοια της ανταπόκρισης σε κάθε ιδιαίτερη και ξεχωριστή περίπτωση με τον κατάλληλο μη τυπικό, αλλά ουσιαστικό τρόπο. 

Αν κάνουμε μια τολμηρή σκέψη θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος που λειτουργεί έτσι δημιουργεί, μάλλον εφευρίσκει, έναν διαφορετικό ηθικό κανόνα για κάθε περίσταση. 

Όχι όμως αυθαίρετο προκειμένου να βολευτεί, αλλά διαισθητικά βασισμένο σε αιώνιους σταθερούς πνευματικούς νόμους, που υπερβαίνουν τα δόγματα και την διανοητική κατανόηση και είναι προσαρμοσμένος στην τρέχουσα πραγματικότητα, χωρίς φαντασιώσεις και ξένες επιρροές.

Ένας τέτοιος άνθρωπος έχει συμπεριφορά ακατανόητη από τους πολλούς. 

Τέτοια ήταν η στάση του Ιησού σε σχέση με τα έθιμα της εποχής του. 

Συγχωρούσε παραπτώματα γυναικών (τότε δεν τις είχαν πολύ σε εκτίμηση), τις υπερασπιζόταν μπροστά σε όλους λέγοντας το περίφημο – ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω – έδινε όμως και κάποιες συμβουλές σε αυτές, δείχνοντας έτσι ότι δεν εγκρίνει την συμπεριφορά τους. 

Αυτό έδειχνε ως κάτι αρνητικό, ή τουλάχιστον αντιφατικό, αν χρησιμοποιήσουμε σαν κριτήρια τα ήθη και τα έθιμα της εποχής του. 

Σύμφωνα όμως με την δική του ηθική ήταν κάτι σωστό και η καταλληλότερη αντίδραση στο πρόβλημα του είχε να αντιμετωπίσει. 

Αυτός λειτουργούσε έξω από κανόνες. Έλεγε ότι το Σάββατο έγινε για τον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος για το Σάββατο. 

Το πνεύμα δεν μπορούμε να το κλείσουμε σε κανόνες, δεν υπακούει σε αυτούς. Είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στις ανάγκες της πραγματικότητας.

Η ουσιαστική ηθική λοιπόν είναι η επαφή με την ίδια την φωνή της συνείδησής μας. 

Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο, διότι το εσώτερο καρδιακό αισθητήριό μας είναι επηρεασμένο από τις τρέχουσες απόψεις, από τα θρησκευτικά και φιλοσοφικά δόγματα, από την ανατροφή μας, από την διάθεσή μας την κάθε στιγμή, από τις παραξενιές μας και γενικώς από αυτό που μας βολεύει.

 Ερευνώντας όμως σταθερά μέσα μας, με ειλικρίνεια, με επιμονή και σε συνάρτηση πάντα με την άμεση πραγματικότητα, κάνοντας ασφαλώς πειραματισμούς και λάθη, κατορθώνουμε σιγά σιγά να ξεδιαλύνουμε την φωνή της ηθικής μέσα μας και να αφουγκραζόμαστε τις υποδείξεις της. 

Θα διαπιστώσουμε ότι εμπεριέχει μεγάλη σοφία, σταθερότητα, αυστηρότητα και ευσπλαχνία ταυτόχρονα, όχι όμως κατάκριση και ενοχές, μεγάλη αγάπη και αποδοχή των άλλων και του εαυτού μας. 

Μια αίσθηση ισορροπίας ανιδιοτέλειας και πίστης. Μια εγγενή ικανότητα να βάζει κανείς τον εαυτό του στην θέση των άλλων. 

Διαφέρει πολύ από τα καθιερωμένα, τα καθώς πρέπει, τις θρησκοληπτικές ενοχικές φοβίες και τα πάντοτε ύποπτης προέλευσης "μη".

Όποιος κατορθώσει να ξεδιαλύνει την φωνή της πραγματικής του συνείδησης, ανάμεσα στις πολλές άλλες ξένες φωνές, θα βρει τον δάσκαλο μέσα του. 

Θα έχει μια ασφαλή πυξίδα που θα τον καθοδηγεί στις διάφορες περιστάσεις της ζωής του. 

Οι κανόνες και οι πάσης φύσης δεκάλογοι χρειάζονται σε εκείνους που δεν έχουν ζωντανή επικοινωνία με την φωνή της καρδιάς τους. 

Μας συγκρατούν από τον ηθικό κατήφορο, είναι όμως άκαμπτες δογματικότητες που πολλές φορές μας οδηγούν σε αδέξιες συμπεριφορές εκτός πραγματικότητας, ίσως και σε φανατισμό. 

Για να ακούσουμε την ζωντανή φωνή της καρδιάς μας πρέπει να ξεφύγουμε από τους δεκάλογους, από τον ασφυκτικό κλοιό της ανατροφής μας, από τον αρνητισμό των συναισθημάτων μας και από το βόλεμα της αυτοδικαιολογίας. 

Τότε τα ενδιαφέροντά μας διευρύνονται και μπορούμε να βλέπουμε τα πράγματα σφαιρικά. Δηλαδή να μπαίνουμε και στην θέση των άλλων πριν τους καταδικάσουμε και πριν σταυρώσουμε τους πάντες εκτός από τον εαυτό μας.

Δυστυχώς συνταγή για την εργασία αυτή δεν υπάρχει. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να υπάρξει, γιατί μια συνταγή προϋποθέτει τυποποιημένες συμπεριφορές και ερμηνείες. 

Όμως αν την εργασία αυτή την θελήσουμε και την πιστέψουμε τότε δεν θα αλλάξει μόνο το μέσα μας, αλλά και η εξωτερική μας ζωή. 

Θα έχουμε μια δημιουργική επίδραση στο περιβάλλον μας και θα το βοηθήσουμε να ξεφύγει από διάφορους εγκλωβισμούς και ηθικά ψευτοδιλήμματα. 

Ίσως τελικά να είναι σωστή η άποψη που ισχυρίζεται ότι ένα ηθικό δίλημμα δεν είναι στην πραγματικότητα παρά ένα κακώς τοποθετημένο πρόβλημα. 

Αν ξεκαθαρίσουμε με απλότητα και αμεσότητα τις παραμέτρους ενός προβλήματος, αποφεύγοντας τις θεωρητικολογίες και το στενό ατομικό συμφέρον, τότε η λύση παρουσιάζεται μπροστά μας με σαφήνεια και το ηθικό δίλημμα αυτοκαταργείται. 

innerwork.gr