-Θα ήθελα να μου μιλήσετε για τον τόπο που μεγαλώσατε.
-Γεννήθηκα στη Γαλατινή, κοντά στη Σιάτιστα. Πέρασα όμορφα παιδικά χρόνια μέχρι την ηλικία των 7 ετών. Η μάνα μου και ο μπαμπάς μου ήταν πολύ αγαπημένοι και πολύ εργατικοί. Θυμάμαι τα πολλά εμπορεύματα στο μαγαζί του μπαμπά μου, ήταν ράφτης. Στα 7 μου, έχασα τη μάνα μου. Ήταν μεγάλη απώλεια για εμένα. Στη συνέχεια, ο πατέρας μου παντρεύτηκε ξανά. Έχω 2 αδέρφια βιολογικά και 3 ετεροθαλή. Δεν τα ξεχωρίζω, ήμασταν πάρα πολύ αγαπημένοι.
-Τι θυμάστε απ' τα χρόνια που πήγατε δημοτικό;
-Στην A΄Δημοτικού είχα δασκάλα τη Μαμάτσιου, συγγενή του γνωστού ευεργέτη της Κοζάνης. Μου άρεσε πολύ το σχολείο, αγαπούσα τους δασκάλους μου όσο τον μπαμπά μου -που του είχα μεγάλη αδυναμία- γιατί κάθε δάσκαλος ήταν για εμένα και μάνα και πατέρας. Μετά, ξεκίνησε ο πόλεμος, έπρεπε να προσέχω τα μικρότερα αδέρφια μου και η οικογένειά μου με πίεζε να μη συνεχίσω στο Γυμνάσιο.
-Τι θυμάστε απ' την εποχή του πολέμου;
-Ήταν πολύ δύσκολα για όλους μας. Εύχομαι να μην έρθουν ξανά τέτοια χρόνια. Όπως βλέπεις σήμερα τους μετανάστες, έτσι μας έστελναν κι εμάς σ' εκείνα τα χωριά που είχε αστυνομία. Μόνο φτώχεια και δυστυχία θυμάμαι. Θυμάμαι να πέφτουν βόμβες στα χωράφια κι εμείς να τρέχουμε να κρυφτούμε.
-Στη συνέχεια, παντρευτήκατε και μετακομίσατε στην Κοζάνη, σωστά;
-Σωστά. Έγινα μοδίστρα. Τη λάτρευα τη δουλειά μου. Να σκεφτείς πως όταν βγήκα στη σύνταξη ήμουν στεναχωρημένη χωρίς να ξέρω το λόγο. Όταν αρχίσαμε να κάνουμε επισκευές στο σπίτι με τον άνδρα μου και κάθισα ξανά τυχαία στη ραπτομηχανή, πίστεψέ με, γελούσα σαν μικρό παιδί. Τέτοια ήταν η χαρά μου! Τότε συνειδητοποίησα ότι αυτό που μου έλειπε ήταν η δουλειά μου. Στο μαγαζί ερχόταν όλος ο καλός κόσμος της Κοζάνης αλλά και κόσμος απ' όλα τα χωριά. Με παρακαλούσαν να κάτσω και μετά το κλείσιμο μόνο και μόνο για να προλάβουν μια πρόβα. Δούλευα πάνω από 12 ώρες τη μέρα!
-Νοσταλγούσατε το σχολείο;
-Πολύ. Προσπάθησα να βοηθήσω τα παιδιά μου, τους έλεγα να διαβάζουν και μάλιστα πρώτα μεγάλωσαν και μετά άνοιξα το μαγαζί. Ήθελα πολύ να γίνω δασκάλα. Πίστευα πως η ζωή μου θα ήταν καλύτερη.
-Τα παιδιά μεγάλωσαν, εσείς βγήκατε σε σύνταξη και παίρνετε την απόφαση να παρακολουθήσετε το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Για ποιο λόγο;
-Το σκεφτόμουν από τότε που ήμουν 50. Και στα 60. Στα 60, μάλιστα, έδωσα εξετάσεις για να πάρω δίπλωμα αυτοκινήτου και το πήρα με την πρώτη. Προσπάθησα πολλές φορές κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, αλλά πάντα οι υποχρεώσεις ήταν πολλές: Τα τέσσερα παιδιά, η δουλειά, στη συνέχεια ο άνδρας μου ο οποίος αρρώστησε.
Τελικά, σκέφτηκα «ποτέ δεν είναι αργά, ας κάνω μια προσπάθεια». Γνώριζα εκ των προτέρων ότι μπορεί ν' ακούσω χίλια πράγματα, να με κοροϊδέψουν λέγοντάς μου «τώρα στα γεράματα, μάθε γέρο γράμματα», αλλά αποφάσισα να πάω στο σχολείο. Να μάθω κάτι. Στόχος μου ήταν να μάθω κάτι. Όχι να πάω για να σπουδάσω ή να δουλέψω ή να στερήσω μία θέση εργασίας από κάποιον.
-Πώς αντέδρασαν τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονά σας όταν τους ανακοινώσατε ότι θέλετε να πάτε ξανά σχολείο;
-Στις αρχές δεν τους το είπα, φοβούμενη ότι μπορεί ν' αντιδράσουν και να προσπαθήσουν να μ' αποτρέψουν. Τώρα, το καμαρώνουν. Ο γιος μου συγκεκριμένα μου είπε: «μια χαρά έκανες μαμά! Ο άνθρωπος όταν έχει μια ασχολία, κρατά το μυαλό του σε εγρήγορση. Αν παραιτηθείς απ' τη ζωή, σταματά να λειτουργεί και το μυαλό». Μάλιστα, όταν έρχεται να με βοηθήσει στις δουλειές, μου λέει πειράζοντάς με: «μαμά, τελειώσαμε, έχεις να πας και σχολείο»!
-Τι θυμάστε απ' τις μέρες του σχολείου; Πόσο επιμελής προσπαθήσατε να είστε;
-Δε διάβαζα τόσο πολύ στο σπίτι γιατί δεν είχα χρόνο. Όμως, κατά τη διάρκεια του μαθήματος είχα ένα πρόχειρο τετράδιο και σημείωνα συνεχώς. Γέμισα δύο γεμάτα σπιράλ και συνέχεια σημείωνα: λέξεις, ό,τι μου έκανε εντύπωση, κάτι ενδιαφέρον που άκουγα σε κάποιο βίντεο. Δε σταμάτησα να γράφω και να προσέχω το δάσκαλο.
-Ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον πράγμα που μάθατε στο σχολείο;
-Όλα. Ειδικά η λογοτεχνία, τα αρχαία, το δίκαιο ήταν κάτι πρωτόγνωρο για εμένα. Οι καθηγητές προσπαθούσαν πολύ να μας μάθουν πράγματα. Τη ζωή τους έδιναν για το μάθημα.
-Θα το προτείνατε σε κάποιον που δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει τις σπουδές του μέχρι το Λύκειο;
-Σαφώς. Ακόμα κι αν δεν το χρειάζεται για την επαγγελματική του αποκατάσταση. Θέλω να παροτρύνω όλες τις γυναίκες κυρίως. Να μη σκεφτεί καμία ότι «είμαι νοικοκυρά, πού να πηγαίνω τώρα». Θ' ανοίξει ένας νέος κόσμος μπροστά τους.
-Οι συμμαθητές σας πώς σας αντιμετώπισαν;
Στην αρχή αναρωτήθηκαν τι δουλειά έχω εκεί και πού θα μου χρειαστεί το χαρτί. Όταν κατάλαβαν ότι είχα μεράκι με τα γράμματα, έγινα το κρυφό τους καμάρι! Όλοι με σέβονταν και μου μιλούσαν στον πληθυντικό. Τους εξήγησα ότι δεν είναι απαραίτητο να με φωνάζουν «κυρά Σουλτάνα», αλλά εκείνοι επέμεναν.
-Μια εργασία της τάξης σας βραβεύτηκε κιόλας!
-Ναι, βραβευτήκαμε απ' το Υπουργείο Παιδείας για μια εργασία που κάναμε σχετικά με τους πρόσφυγες και το ρατσισμό. Γενικά, προσπάθησα να συμμετέχω σ' όλες τις δράσεις. Σε μια γιορτή, μάλιστα, μου ανέθεσαν να πω ένα μικρό ποίημα. Τους εξήγησα ότι δεν ήθελα σ' αυτή την ηλικία να πω μόνο δύο στιχάκια, ντρεπόμουν.
Τους πρότεινα, λοιπόν, να πω ένα μεγάλο ποίημα που έλεγα και στο δημοτικό: «Της Άρτας το Γεφύρι». Το είπα απ' έξω, το θυμόμουν από τότε. Και τώρα στη γιορτή της αποφοίτησης είπα «Του νεκρού αδερφού». Συγκινήθηκαν αλλά το ευχαριστήθηκαν όλοι πάρα πολύ. Νομίζω ότι αξίζει να ειπωθεί τέτοιο ποίημα.
-Με τους υπολογιστές δυσκολευτήκατε;
-Όχι! Περιλαβαίνω το ποντίκι και δεν καταλαβαίνω τίποτα! (γελάει).
-Ποια τα σχέδια σας για τη συνέχεια; Γραφτήκατε στο Λύκειο;
Γράφτηκα, ναι, έτρεξα γρήγορα να προλάβω να μην συμπληρωθούν οι θέσεις και μου πουν ότι δεν υπάρχει χώρος. Θα συνεχίσω όσο περισσότερο αντέξω. Αν μου φαίνονται εύκολα, θα συνεχίσω.
-Τι αποδείξατε στον εαυτό σας μ' αυτό το απολυτήριο;
Αισθάνομαι ικανή. Όπως σ' όλες μου τις δουλειές ήμουν εργατική -βοηθούσα τον άνδρα μου, έφτιαχνα τον κήπο μου- απέδειξα σ' εμένα ότι μπορώ να τα καταφέρω. Ο άνθρωπος πρέπει ν' αγωνίζεται, να μην κάθεται και μεμψιμοιρεί λέγοντας «ξόφλησα, γέρασα».
-Πώς και δεν πήγατε στα ΚΑΠΗ;
-Μου το πρότειναν οι φιλενάδες μου, αλλά δεν ήθελα καθόλου. Δεν ήθελα να πάω να κλειστώ σ' έναν χώρο. Όλα μου τα χρόνια ήμουν κλεισμένη στο μαγαζί. Ήθελα να κάνω μια βόλτα, να αισθάνομαι το περιβάλλον, να βγαίνω στην αυλή.
-Θα μου δώσετε μια συμβουλή που θα δίνατε στα εγγόνια και τα δισέγγονά σας;
-Η γιαγιά μου, μου έλεγε να δουλεύετε. Σήμερα, βλέπεις τι γίνεται. Οι νέοι δεν έχουν δουλειά. Όλα τα προηγούμενα χρόνια, οι μεγαλύτεροι έπαιρναν πριμοδότηση ν' ανοίξουν μια δουλειά και να πάρουν στη δούλεψή τους κι άλλο ένα άτομο. Αυτοί, όμως, δεν άνοιγαν δουλειά, αλλά έπαιρναν καλή κούρσα, έτρωγαν τα πάντα.
Φταίμε κι εμείς που δε βοηθήσαμε το κράτος. Τον εαυτό μας, δηλαδή. Αφού χάθηκαν όλα τα εργοστάσια και μας τα φέρνουν όλα έτοιμα απ' έξω, τι περιμένουμε; Θα έφτανε η ώρα που δε θα είχαμε δουλειά. Η συμβουλή μου, λοιπόν, είναι ο καθένας να βρει έναν τρόπο να είναι χρήσιμος στην κοινωνία.
-Ποιο είναι το μεγαλύτερο σας όνειρο;
-Θέλω να έχω την υγεία μου πρώτα απ' όλα. Να βρω χρόνο να ξεκουράζομαι γιατί τόσα χρόνια ήμουν παρούσα μέχρι να τακτοποιηθούν όλα μου τα παιδιά.
-Σας ευχαριστώ πολύ!
-Κι εγώ. Μπορεί να είπα και κάποια παράλογα πράγματα, συγγνώμη. Εγώ ήθελα να σου πω απλά αυτά που αισθάνομαι.
